Privacy en Portretrecht

Portretrecht is geen vetorecht
Natuurlijk moet je correct omgaan met de privacy van je klanten en van andere personen. Dat wil echter nog niet zeggen dat je afhankelijk bent van hen. Meestal mag je gewoon foto’s van mensen maken. Daar heb je geen toestemming voor nodig. De problemen komen pas om de hoek kijken bij het publiceren van portretten. We hebben verschillende regels voor portretten die in opdracht zijn gemaakt en portretten die niet in opdracht zijn gemaakt.

Portretten in opdracht
Een portret is in opdracht gemaakt, wanneer de geportretteerde zelf heeft gevraagd om een foto te maken of wanneer iemand dat namens de geportretteerde heeft gedaan. Wanneer iemand toestemming geeft om een foto te laten maken, bijvoorbeeld bij portretten die je maakt terwijl je aan het fotograferen bent op een festival, is dit nog geen portret in opdracht. Word je ingeschakeld door een school om foto’s van leerlingen te maken of door een bedrijf om portretten voor het smoelenboek te maken, werk je in opdracht van de school of het bedrijf, maar niet voor de geportretteerden zelf. Dat zijn dus geen portretten in opdracht. Vraag je dus altijd eerst af of er echt sprake is van een portret in opdracht, of niet.

Als er sprake is van een portret in opdracht, mag je het portret niet zonder toestemming publiceren. Je moet afspraken maken met de geportretteerde (jouw klant). Een portret gemaakt in opdracht van de geportretteerde, mag je als auteursrechthebbende niet zonder toestemming van deze geportretteerde openbaar maken. Dat wil bijvoorbeeld zeggen dat je met de geportretteerde moet afspreken of jij de foto’s in je portfolio mag opnemen of in je blog mag publiceren. Ook voor een tentoonstelling heb je toestemming nodig.

Niet in opdracht gemaakt portret
Een niet in opdracht gemaakt portret zijn dus alle portretten waarbij het portret niet in opdracht van de geportretteerde is gemaakt. Het zijn bijvoorbeeld portretten waarvoor je wel toestemming hebt gekregen, maar waarvoor je geen opdracht had. Uiteraard vallen straatfoto’s hieronder, maar bijvoorbeeld ook foto’s gemaakt tijdens congressen, festivals, evenementen of foto’s van de gasten van het bruidspaar of foto’s van leerlingen in opdracht van de school.

Als het portret niet in opdracht is gemaakt, mag je het meestal publiceren, zonder toestemming, tenzij de geportretteerde een redelijk belang heeft dat zich tegen openbaarmaking verzet. Voor dat ‘redelijk belang’ zijn helaas geen duidelijke richtlijnen te geven. Het is namelijk altijd een afweging tussen het privacyrecht en portretrecht van de geportretteerde en jouw auteursrecht of jouw recht op vrijheid van meningsuiting, bijvoorbeeld. Als het gaat om naakt of erotiek, is er natuurlijk al snel sprake van zo’n redelijk belang. Niet iedereen wil herkenbaar naakt ergens op een website verschijnen. Ook met andere intieme foto’s moet je uitkijken. Als iemand niet hoefde te verwachten dat er op die plek of in die situatie foto’s gemaakt zouden worden, hebben ze al snel een redelijk belang. Wanneer iemand zich tijdens een evenement even in een hoekje schuil houdt, hoeft die persoon er niet op te rekenen dat er daar foto’s van hem gemaakt worden. Zorg ook dat je de context niet verandert. Grappige onderschriften zijn voor je lezers natuurlijk heel leuk, maar als deze de context van de foto opeens veranderen, kan dat ook zorgen voor een redelijk belang van de geportretteerde.
Als het onschuldige foto’s zijn, is er meestal niets aan de hand. Deze kun over het algemeen gewoon publiceren en dus ook in je portfolio opnemen.

Maak afspraken met je klanten
Niet al jouw klanten zijn op de hoogte van de juridische regels. Daardoor kunnen problemen ontstaan. Die wil je natuurlijk het liefst zo goed mogelijk voorkomen. Je zou ze uit kunnen leggen hoe de wet werkt, maar dat zullen de meeste klanten je niet in dank afnemen. Bovendien, lezen ze jouw uitleg wel?
Verstandiger is om duidelijke afspraken te maken, zodat zowel jouw klant als jij dezelfde verwachtingen zullen hebben. Geef bijvoorbeeld aan dat je foto’s eventueel in je portfolio en blog zult gebruiken en wie ze allemaal op Oypo kan zien en kopen. Grote kans dat je daar vanzelf een reactie op krijgt. Zo niet, vraag er dan even naar.
Is jouw klant een school of bedrijf of organisatie van een evenement, spreek dan met hen goed af dat jij de foto’s zult maken, maar dat zij zelf verantwoordelijk zijn voor het portretrecht. Mochten er mensen zijn met bezwaren, zullen zij zich tot die organisatie moeten wenden. Jij kunt in principe de regels met betrekking tot het niet in opdracht gemaakte portret volgen. Je kunt die foto’s dus ook op Oypo plaatsen en daar te koop aanbieden. Let wel op de licentie die je vervolgens meegeeft. Jij kunt aan je kopers tenslotte niets garanderen met betrekking tot het portretrecht. Daar is de openbaar maker zelf voor verantwoordelijk. Gaat het om schoolfoto’s of portretten van personeel die jij ook in je eigen portfolio op wil nemen is het wellicht niet noodzakelijk om daar toestemming voor te krijgen, maar het is wel zo fatsoenlijk en wel zo prettig voor je klant als je om toestemming vraagt. Zo komen zij niet voor een verrassing te staan. Bovendien kunnen mensen goede persoonlijke reden hebben, waarom ze de portretten liever niet online zien staan. Dat heeft dan misschien niets met het portretrecht te maken, maar dat wil niet zeggen dat je geen rekening hoeft te houden met die persoonlijke situatie. De relatie met je klant en geportretteerden is tenslotte ook erg belangrijk.

Quitclaim
Heb je een quitclaim nodig? Ook wel model release form of vrijwaringsverklaring genoemd. Nee, in de basis niet, omdat de wet al veel voor je oplost. Maar het kan wel handig zijn. Zeker als je de grenzen op wil zoeken of portretten weer (voor publicatie) wil verkopen. Door het gebruik van een quitclaim is voor iedereen duidelijk waar de grens ligt.
Kijk wel uit dat je de quitclaim niet te ruim omschrijft. Een té ruime toestemming wordt door de rechter niet altijd geaccepteerd, omdat de geportretteerde daarmee niet altijd heeft kunnen begrijpen of goed heeft kunnen verwachten waar en hoe het portret gebruikt zou worden en voor hoe lang. Leg dus goed uit of er een beperking is in tijd of dat het juist onbeperkt is. Als je vooraf weet hoe het portret gebruikt gaat worden en of je het wel of niet aan derden zult verkopen, neem dit er dan ook in op. Veel mensen zullen het prima vinden om in jouw portfolio terecht te komen, maar zien zichzelf liever niet op een reclameposter verschijnen. Zorg dat jouw quitclaim daar duidelijk in is.

Charlotte Meindersma is fotograaf en jurist. Met haar juridisch advieskantoor Charlotte’s Law & Fine Prints adviseert ze fotografen en andere personen uit de creatieve sector en ondernemers over het intellectueel eigendomsrecht en contracten. Ze blogt regelmatig over deze onderwerpen op www.charlotteslaw.nl Voor meer informatie over Charlotte, haar bedrijf en de diensten, kun je ook op die website terecht.

www.chalotteslaw.nl

Foto: Arnold Reyneveld